Το λουτρό (χαμάμ) του Μπέη, που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Αριστοτέλους, χτίστηκε στα 1444 από το σουλτάνο Μουράτ Β΄, ο οποίος ήταν γνωστότερος με το όνομα Μπέης, από όπου πήρε και το όνομά του. Πρόκειται για το μεγαλύτερο από τα χαμάμ που διασώζονται στον ελλαδικό χώρο.
Είναι ένα διπλό χαμάμ, με το αντρικό και το γυναικείο τμήμα του να αποτελούν ενιαίο αρχιτεκτονικά σύνολο. Το αντρικό λουτρό είναι μεγαλύτερο και πολυτελέστερο από το γυναικείο. Η είσοδος για το γυναικείο βρίσκεται στα βόρεια ενώ για το αντρικό στη νότια πλευρά.Διασώζεται επίσης πάνω από τη θύρα η κτητορική επιγραφή.
Η πρώτη αίθουσα, αυτή που προορίζεται για την απόδυση κι ένδυση των λουομένων, έχει στην κάτοψή της σχήμα οκταγωνικό και είναι θολοσκέπαστη. Εσωτερικά ο θόλος φέρει πλούσια διακόσμηση με φυτικά θέματα. Στην αίθουσα αυτή υπάρχει ξύλινος εξώστης. Πρόκειται για μεταγενέστερη κατασκευή αλλά σίγουρα υπήρχε εξώστης και στην αρχική φάση. Η πρόσβαση στον εξώστη γίνεται με μια ξύλινη σκάλα. Μια σειρά από τοξοειδή καγκελόφραχτα παράθυρα εξασφάλιζαν το φυσικό φωτισμό τη αίθουσας αυτής. Ένας στενός διάδρομος μας οδηγεί στην επόμενη αίθουσα.
Η δεύτερη (ψυχρή αίθουσα) που είναι μικρότερη από την προηγούμενη έχει κι αυτή σχήμα οκταγωνικό στην κάτοψή της και είναι θολοσκέπαστη. Ο θόλος καθώς επίσης και οι τοίχοι της αίθουσας φέρουν πλούσια ζωγραφική διακόσμηση. Μια σειρά από οπές στην κορυφή και στα τοιχώματα του θόλου εξασφαλίζουν τον άπλετο φωτισμό της αίθουσας. Στα βόρεια της αίθουσας ανοίγεται ένας μικρότερος ορθογώνιος χώρος που προοριζόταν μάλλον για το καθάρισμα των πετσετών. Μια στενή δίοδος στα ανατολικά μας οδηγεί στην επόμενη αίθουσα.
Η τρίτη αίθουσα (εσωτερικό λουτρό) είναι ο πιο εντυπωσιακός χώρος του χαμάμ. Πρόκειται για μια τετράγωνη στην κάτοψή της. Στο κέντρο της αίθουσας υπάρχει η «πέτρα της κοιλιάς», το υπερυψωμένο βάθρο όπου οι υπάλληλοι του χαμάμ έκαναν τις εντριβές στους λουόμενους. Ο χώρος σκεπάζεται με θόλους οι οποίοι στηρίζονται στους τοίχους της αίθουσας και στους τέσσερις πεσσούς που βρίσκονται στο κέντρο της. Η αίθουσα φέρει έντονα σημάδια από το ζωγραφικό διάκοσμό της, κυρίως στο επάνω τμήμα της. Μια σειρά από οπές στους θόλους εξασφαλίζουν, όπως και στην προηγούμενη αίθουσα, τον άπλετο φωτισμό της. Μια μικρή είσοδος οδηγεί σ’ έναν ορθογώνιο χώρο, ο οποίος προοριζόταν για το ιδιαίτερο λουτρό του σουλτάνου. Πρόκειται για ένα χώρο με εξαιρετικά πλούσιο ζωγραφικό και γλυπτό διάκοσμο. Οπές στην οροφή, όπως και στις λοιπές αίθουσες του κτιρίου, εξασφαλίζουν το φυσικό φωτισμό του χώρου.
Το Μπέη Χαμάμ λειτουργούσε μέχρι το 1968, γνωστό με την ονομασία «Λουτρά ο Παράδεισος». Το 1972 περιήλθε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και σήμερα , μετά τα έργα αποκατάστασης του κτιρίου, αποτελεί χώρο ανοικτό για το κοινό.
Bey Hamam
Το Bey Hamamı βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, ανατολικά του ναού της Παναγίας Χαλκέων, στη συμβολή των οδών Εγνατίας, Αριστοτέλους και Μητροπολίτου Γενναδίου. Πρόκειται για ένα μεγάλο οθωμανικό λουτρό, το οποίο – όπως πληροφορούμαστε από αραβική επιγραφή – κτίστηκε το 1444 από τον σουλτάνο Μουράτ Β΄.
Το οικοδόμημα, το πρώτο αυτού του είδους που κατασκευάστηκε στην πόλη, λίγα μόλις χρόνια μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους (1430), ήταν διπλό, προοριζόταν δηλαδή και για τους άνδρες και για τις γυναίκες. Διέθετε ξεχωριστά διαμερίσματα για κάθε φύλο, με το ανδρικό τμήμα να είναι πιο ευρύχωρο, πιο πολυτελές και πλουσιότερα διακοσμημένο από το γυναικείο.
Το Bey Hamam παρέμεινε σε λειτουργία μέχρι το 1968, χωρίς να μεταβληθεί η χρήση του και αλλάζοντας μόνο η ονομασία του· στα νεότερα χρόνια αποκαλούνταν «Λουτρά Παράδεισος». Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια να διατηρηθεί σχεδόν αναλλοίωτη η αρχική του μορφή μέχρι τις μέρες μας. Έτσι, το μνημείο αποτελεί ένα από τα λιγοστά δείγματα οθωμανικών λουτρών που σώζονται σήμερα ακέραια στον ελλαδικό χώρο.
Το οικοδόμημα χρησιμοποιείται πλέον για πολιτιστικές εκδηλώσεις και για περιοδικές εκθέσεις.
Επαμεινώνδας Ε. – Δέλλιος Β.
