Η Ιερά Γυναικεια Μονή της Κοιμήσεως Θεοτόκου Σκαφιδιάς είναι ορθόδοξο μοναστήρι, κοντά στο ομώνυμο χωριό, 18 και 12 χλμ από τις πόλεις Πύργο και Αμαλιάδα αντίστοιχα.
Στο μοναστηριακό συγκρότημα υπάρχει φρουριακή κατασκευή, ο «πύργος της Σκαφιδιάς», με πολύ ιδιαίτερη οχυρωματική τεχνοτροπία που δεν απαντάται αλλού στον Ελλαδικό χώρο.
Το Όνομα του Κάστρου
H παράδοση θέλει να αποδίδει την ονομασία «Σκαφιδιά» είτε στην αρχαία Φειά (στη Φειά) είτε στο σχήμα του χώρου που μοιάζει με σκαφίδι είτε στους κατασκευαστές ξύλινων σκαφιδιών από το πυκνό δάσος της Mονής.
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η «Kυρία η Σκαφιδιώτισσα», η βασική πρώτη εικόνα της Mονής, που χάθηκε, βρέθηκε να πλέει επάνω στα κύματα κοντά στην παραλία τοποθετημένη μέσα σε σκαρφίδι.
Το παρακείμενο χωριό Σκαφιδιά προφανώς πήρε το όνομά του από το μοναστήρι.
Ιστορία
To μοναστήρι ιδρύθηκε περί το 1100 (τέλος 11ου αιώνα). Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κατά τον 12ο αιώνα η Mονή Σκαφιδιάς υπήρχε. Γραπτές μαρτυρίες δεν υπάρχουν, αλλά στηριζόμαστε σε λείψανα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, που σώζονται στο Kαθολικό της: πλινθοπερίβλητη τοιχοδρομία, μαρμάρινα μέλη, δίλοβο παράθυρο της ανατολικής κόγχης, η πρώτη μορφή της επιζωγραφισμένης Πλατυτέρας. Φυσικά δεν αποκλείεται το Kαθολικό της Mονής να ήταν αρχικά αγνώστου μορφής ναΐσκος, αλλά μόνο εικασίες υπάρχουν πάνω σ’ αυτό.
Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε ο πύργος. Πιθανόν επί Φραγκοκρατίας δεδομένου ότι έχει έντονα δυτικά χαρακτηριστικά. Μοιάζει με απομίμηση πύργων της Δυτικής Ευρώπης. Αρχιτεκτονικά είναι παραφωνία ανάμεσα στα άλλα κάστρα της Ελλάδας αλλά και σε σχέση με τα υπόλοιπα κτίρια της συγκεκριμένης μονής.
Δεν αποκλείεται να είναι και βενετσιάνικο κτίσμα, κατάλοιπο της Β’ Ενετοκρατίας (1685-1715) όταν η μονή απολάμβανε κάποια προνόμια και πέρασε περίοδο ακμής.
Σε κάθε περίπτωση, ο πύργος πρέπει να έχει υποστεί αναρίθμητες τροποποιήσεις και ανακαινίσεις στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του μοναστηριού, οπότε είναι δύσκολο να γίνει χρονολόγηση. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Καθολικό που είναι εξακριβωμένα μεσοβυζαντινό και έχει γίνει αγνώριστο μετά από αιώνες παλινορθώσεων και ανακατασκευών. Λογικά, το ίδιο πρέπει να έχει γίνει και με τον πύργο.
Με βάση όλα αυτά, το μόνο που μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο πύργος κτίστηκε κάποια στιγμή μεταξύ 13ου και 17ου αιώνα. Πρέπει πάντως να σημειώσουμε ότι η μίμηση της συγκεκριμένη δυτικότροπης αρχιτεκτονικής δεν παρατηρείται πουθενά αλλού στην Ελλάδα ούτε επί φραγκοκρατίας ούτε επί ενετοκρατίας ούτε φυσικά επί τουρκοκρατίας. Αυτό γεννά την υποψία ότι η σημερινή μορφή του πύργου δεν αποκλείεται να είναι αποτέλεσμα αρκετά μεταγενέστερης ριζικής επέμβασης στα θεμέλια ενός πύργου της υστεροβυζαντινής περιόδου.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Το φρούριο της Μονής, ο επονομαζόμενος «Πύργος της Σκαφιδιάς», βρίσκεται στο κέντρο της δυτικής πλευράς της Mονής. Αποτελείται από τετράπλευρο διώροφο κτήριο, στου οποίου τις 4 γωνίες υψώνεται από ένας προμαχώνας. Κάθε προμαχώνας είναι κυλινδρικός αλλά στηρίζεται σε βάση σχήματος κόλουρης πυραμίδας.
Στο NA προμαχώνα υπήρχε παλιότερα πυργίσκος.
Αρχικά το κτήριο είχε ελάχιστα ανοίγματα, εσωτερική σκάλα και κρεμαστή γέφυρα. Eδώ κατέφευγαν οι μοναχοί σε δύσκολες στιγμές και υπερασπίζονταν τη Mονή τους. Στήν A. πλευρά υπήρχε παλιότερα μαρμάρινος σταυρός και αργότερα ανοίχθηκε εδώ ταράτσα κλπ. Eπίσης παλιότερα ήταν εδώ το ηγουμενείο και το θησαυροφυλάκιο της Mονής. Tο φρούριο έχει δυτική αρχιτεκτονική και είναι μοναδικό στο είδος του ως προς την παρουσία του σε περίβολο μονής ελληνικού χώρου.
