Η υπογονιμότητα ορίζεται ως η αδυναμία ενός ζευγαριού να επιτύχει σύλληψη και να αποκτήσει τέκνο έπειτα από τουλάχιστον ένα έτος τακτικών σεξουαλικών επαφών χωρίς αντισυλληπτική προστασία.
Σύμφωνα με τον ορισμό της υγείας, όπως αυτός έχει διατυπωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), η υπογονιμότητα αποτελεί διαταραχή της υγείας και χρήζει αντιμετώπισης. Η τεκνοποίηση και η δημιουργία οικογένειας θεωρούνται δικαίωμα του κάθε ανθρώπου.
Είναι σημαντικό να τονισθεί πως ο όρος υπογονιμότητα, αφορά εξίσου και τους άντρες και τις γυναίκες.
Όσον αφορά τα αίτια, σε ποσοστό 40% εμπλέκεται ο ανδρικός παράγοντας, στο 40% ο γυναικείος και στο υπόλοιπο 20% «ευθύνονται» και οι δύο.
Το πρόβλημα είναι ότι οι παθήσεις που προκαλούν βλάβες στην σπερματογένεση και κατ’επέκταση στη γονιμότητα ενός άντρα δεν δίνουν κατά κανόνα συμπτώματα κι αναγνωρίζονται μόνο μετά από την άκαρπη προσπάθεια του ζευγαριού για τεκνοποίηση.
Ο ρόλος του γιατρού, που παρακολουθεί το υπογόνιμο ζευγάρι, είναι κεντρικός, το κατευθύνει στις απαραίτητες μόνο εξετάσεις και του προσφέρει θεραπευτικές λύσεις σεβόμενος το χρόνο, τον κόπο και τα έξοδα που απαιτούνται. Παράλληλα οφείλει να τους υπενθυμίζει διαρκώς, στην επίπονη προσπάθεια να αποκτήσουν το παιδί που ποθούν, το μήνυμα αισιοδοξίας που στις μέρες μας πηγάζει από την επιστημονική γνώση και πραγματικότητα : οι πιθανότητες ακολουθώντας τις σύγχρονες διαγνωστικές και θεραπευτικές ιατρικές μεθόδους είναι με το μέρος τους.
Ποιες καταστάσεις μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος και άρα και τη γονιμότητα ενός άντρα;
1. Κιρσοκήλη
Κιρσοκήλη ονομάζεται η κιρσοειδής διεύρυνση των φλεβών του όρχεως, οι οποίες ονομάζονται σπερματικές φλέβες. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων εμφανίζεται στην αριστερή πλευρά και αποτελεί τη συχνότερη αιτία, αλλά ευτυχώς αναστρέψιμη, ανδρικής υπογονιμότητας, καθώς μειώνει σημαντικά την παραγωγή σπερματοζωαρίων. Συμπτώματα γενικά δεν υπάρχουν ή είναι πολύ ελαφρά. Συνήθως ο άνδρας ανακαλύπτει την πάθηση στα πλαίσια διερεύνησης λόγω υπογονιμότητας. Τα συνηθέστερα συμπτώματα που εκδηλώνει μικρός αριθμός πασχόντων είναι αίσθημα βάρους στους όρχεις και ήπιος πόνος. Σε μεγάλες κιρσοκήλες ο άνδρας μπορεί να αισθάνεται πόνο ή τράβηγμα στον όρχι, ιδίως μετά τη σεξουαλική επαφή ή την έντονη σωματική δραστηριότητα. Η αντιμετώπιση είναι χειρουργική (η πλέον αξιόπιστη μέθοδος είναι η μικροχειρουργική), τα δε αποτελέσματα εξαρτώνται από το πόσο επηρεασμένες είναι οι παράμετροι του σπέρματος πριν από την εγχείρηση.
2. Αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων
Η θερμοκρασία των όρχεων πρέπει να είναι χαμηλότερη από αυτήν του υπόλοιπου σώματος, για να είναι λειτουργικοί. Οτιδήποτε διαταράσσει αυτήν τη θερμοκρασιακή διαφορά μπορεί να βλάψει την αντρική γονιμότητα. Αρνητικοί παράγοντες είναι η παχυσαρκία, η καθιστική εργασία, τα στενά εσώρουχα, που είτε δεν αποτελούνται αποκλειστικά από βαμβάκι είτε φέρνουν τους όρχεις σε στενή επαφή με το θερμότερο ανθρώπινο σώμα, τα στενά παντελόνια αλλά και η πολύωρη χρήση των laptops. Μελέτες έχουν δείξει αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων από χρήση φορητών υπολογιστών στα γόνατα κατά 2-3ο C, που είναι ικανή να περιορίσει τη σπερματογένεση. Όλα αυτά δίνουν μία καλή ιδέα για το πώς πολλές καθημερινές συνήθειες μπορεί να βλάψουν την αντρική γονιμότητα. Φαρδιά εσώρουχα και παντελόνια, συχνά διαλείμματα στους εργαζόμενους σε καθιστική θέση είναι απλές συμβουλές γονιμότητας.
3. Λοιμώξεις
Στους κινδύνους που πιθανόν μπορεί να προκαλέσουν υπογονιμότητα, όπως πλέον είναι γνωστό, υπεισέρχονται τόσο τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα όσο και η ύπαρξη διάφορων μικροοργανισμών στο σπέρμα. Οι N. gonorrhoeae, C. trachomatis, Trichomonas vaginalis, Ureaplasma urealiticum, είναι μερικοί μόνο από τους μικροοργανισμούς αυτούς που ευθύνονται για λοιμώξεις από το κατώτερο ουροποιητικό σύστημα και μπορούν να ανιχνευθούν στο σπερματικό υγρό.
Οι φλεγμονές των γεννητικών οργάνων (π.χ. προστατίτιδα, επιδιδυμίτιδα) που είναι δυνατόν να προκαλέσουν έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή στην ποιότητα του σπέρματος. Πολλές φορές, οι λοιμώξεις αυτές γίνονται χρόνιες και δεν δίνουν συμπτώματα. Γι” αυτό πρέπει κάθε άτυπη ενόχληση στη γενετική περιοχή να διερευνάται. Και δεν είναι μόνο αυτό: μία χρόνια λοίμωξη σε έναν άντρα μπορεί να οδηγήσει στην απόφραξη των πόρων από όπου μεταφέρονται τα σπερματοζωάρια και συνεπώς μπορεί μεν να παράγονται φυσιολογικά, αλλά ίσως δεν καταφέρνουν να φτάσουν στην ουρήθρα (αποφρακτική αζωοσπερμία).
4. Τραυματισμοί γεννητικών οργάνων
Τραυματισμοί των όρχεων που μπορεί να συμβούν κατά τη διάρκεια της ζωής, εάν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα, μπορεί να έχουν συνέπειες στη γονιμότητα μακροπρόθεσμα. Μπορεί όλοι να μιλούν για τη σημασία της άσκησης στη διατήρηση της καλής φυσικής κατάστασης, ωστόσο η αντρική γονιμότητα και πιο συγκεκριμένα οι όρχεις μπορεί να «τραυματιστούν» κατά τη διάρκεια αθλημάτων, όπως οι πολεμικές τέχνες αλλά και η ποδηλασία και η ιππασία, εφόσον οι όρχεις δεν προστατεύονται. Η χρήση σπασουάρ κατά την άσκηση, ενός ειδικού τύπου εσωρούχου που διατίθεται σε καταστήματα αθλητικών ειδών, προστατεύει τους όρχεις.
5. Παχυσαρκία
Το αυξημένο σωματικό βάρος και η παχυσαρκία επηρεάζουν αρνητικά τις παραμέτρους του σπέρματος. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει αυξημένο σωματικό βάρος, έχει βρεθεί πως, όταν τελικά ο δείκτης μάζας σώματος ξεπεράσει το 25-30 kg/m2, υπάρχουν σημαντικές αλλοιώσεις τόσο στην μορφολογία των σπερματοζωαρίων όσο και στο γενετικό υλικό ( DNA) που μεταφέρουν.
6. Κάπνισμα και ουσίες
Γνωρίζουμε πως ο καπνός αλλά και τα προϊόντα της καύσης του λευκού χαρτιού που τον περικλείει έχουν βλαπτική επίδραση στην γονιμότητα ενός άντρα. Έτσι, υπάρχουν αρκετές μελέτες δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά, που αποδεικνύουν πως το κάπνισμα και οι εισπνεόμενες ουσίες προκαλούν το λεγόμενο «οξειδωτικό stress» και βλάπτουν τη γονιμοποιητική ικανότητα του σπέρματος, ακόμη και αν οι παράμετροι του σπέρματος είναι φυσιολογικές. Οι επιπτώσεις είναι πολύ σημαντικότερες στους άντρες που δεν έχουν φυσιολογικές παραμέτρους σπέρματος, αφού το κάπνισμα επιδεινώνει τον αριθμό, την κινητικότητα και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Επίσης, η κοκαΐνη επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα, αφού μειώνει την κινητικότητα και διαταράσσει τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η διακοπή του καπνίσματος και χρήσης ουσιών αναστρέφει αυτήν την κατάσταση.
7. Κινητό τηλέφωνο και άλλες ακτινοβολίες
Πολλά ακούμε, αλλά λίγα γνωρίζουμε για το θέμα, αφού δυστυχώς υπάρχει μόνο μία επιστημονική μελέτη που δείχνει πως η πολύωρη χρήση του κινητού μπορεί να επηρεάσει σημαντικότατα τη γονιμότητα των αντρών. Βέβαια, είναι γνωστό πως κάθε είδους έντονη και πολύωρη ακτινοβολία μπορεί να βλάψει την παραγωγή των σπερματοζωαρίων.
8. Διατροφή
Τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικά είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την αναπαραγωγική υγεία ενός άντρα. Αντιοξειδωτική δράση έχουν οι πλούσιες τροφές σε βιταμίνη Α (όπως το τυρί), σε βιταμίνη C (εσπεριδοειδή) και σε βιταμίνη Ε (ηλιόσποροι), καθώς επίσης τα τρόφιμα πλούσια σε ωμέγα 3 λιπαρά (ψάρια), σε ψευδάργυρο (στρείδια) και σε φολικό οξύ (μπρόκολο). Τέλος, φασόλια και αγκινάρες έχουν υψηλές συγκεντρώσεις αντιοξειδωτικών.
9. Συμπληρώματα άγνωστης προέλευσης και αναβολικά
Τα συμπληρώματα, πολλές φορές, περιέχουν ουσίες βλαβερές και για τη γονιμότητα και πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά τη σύσταση γιατρού. Και, φυσικά, όπως επανειλημμένως έχει τονιστεί, ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς της γονιμότητας είναι η χρήση αναβολικών από τους άντρες! Τα αναβολικά και ιδιαίτερα η χορήγηση τεστοστερόνης διακόπτει τη σπερματογένεση και προκαλεί τεράστιες ορμονικές μεταβολές. Τελευταίες μελέτες, επίσης, έχουν δείξει πως ο ζεστός καφές ή το τσάι, που σερβίρονται σε πλαστικά ποτήρια, προκαλούν την παραγωγή οιστρογόνων που με καθημερινή συχνή χρήση βλάπτουν τη γονιμότητα.
10. Ηλικία
Αν και οι περισσότεροι πιστεύουν ότι τα χρόνια δεν μετρούν στους άντρες παρά μόνο στις γυναίκες, αυτό δεν είναι απόλυτα ακριβές. Οι παράμετροι του σπέρματος μειώνονται με τα χρόνια και μελέτες από τράπεζες σπέρματος έχουν δείξει ότι, μετά τα 40 έτη, η μείωση είναι αισθητή. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι ένας άντρας στα 50 ή 60 δεν μπορεί να γονιμοποιήσει, αλλά σίγουρα θα είναι πιο δύσκολη η σύλληψη. Αυτό, φυσικά, εξαρτάται από τη γενικότερη υγεία του και από το πόσο έχει εκτεθεί στα προαναφερθέντα που παίζουν αρνητικό ρόλο στη γονιμότητα.
